Przedmiot działalności
Działalność statutowa IUNG-PIB jest realizowana w ramach programu naukowo-badawczego pn. „Zrównoważony rozwój produkcji roślinnej i kształtowanie przestrzeni rolniczej Polski”.
Realizacja koncepcji rozwoju zrównoważonego jest celem nadrzędnym wszystkich działań o charakterze gospodarczo-społecznym podejmowanych w Polsce. Konieczność jej realizacji wynika z zapisów zawartych w dokumentach o charakterze międzynarodowym, takich jak konwencje, agendy czy też oficjalnie i powszechnie akceptowane teorie rozwoju. Kluczowym dokumentem w tym kontekście jest rezolucja ONZ pt. „Przekształcanie naszego świata: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030”. Wiele z zawartych w niej celów zrównoważonego rozwoju odnosi się do zagadnień związanych z produkcją rolną i oddziaływaniem rolnictwa na środowisko przyrodnicze. Założenia rezolucji ONZ na poziomie Unii Europejskiej znajdują swoje odzwierciedlenie w strategii Nowego Zielonego Ładu.
Koncepcja rozwoju zrównoważonego, zwanego także ekorozwojem, jest również jedną z podstawowych zasad wymienionych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. Stanowi także ważny element Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030), która była punktem wyjścia do opracowania Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030. Założenia zawarte w dokumentach strategicznych będą realizowane m.in. w ramach Krajowego Planu Strategicznego, który w latach 2021−2027 będzie określał zakres i zasady wsparcia rolnictwa w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Zrównoważany rozwój jest również jednym z ważniejszych obszarów, w ramach których realizowane są międzynarodowe i krajowe projekty badawcze.
Produkcja rolnicza, jako jedna ze sfer działalności gospodarczej powiązanych ze środowiskiem przyrodniczym, obejmuje produkcję roślinną i zwierzęcą. Oba te działy są powiązane szeregiem zależności i sprzężeń zwrotnych. Jednak pierwotny, surowcowy charakter produkcji roślinnej w przeważającej części wykorzystywanej na paszę hierarchizuje problematykę, wskazując na rolę i znaczenie produkcji roślinnej. Problemem podstawowym jest zatem zrównoważony rozwój produkcji roślinnej bezpośrednio zdeterminowany różnorodnymi zależnościami w układzie rolnicza przestrzeń produkcyjna - roślina.
Realizacja programu, mającego charakter interdyscyplinarny, wymaga działań zespołowych, prowadzących do kompleksowego rozwiązywania problemów. Program ma układ horyzontalny, nakierowany na realizację celów badawczych na poziomie rośliny i technologii produkcji oraz służyć ma określeniu różnorakich efektów działalności rolniczej. Stosownie do realizowanych celów zawiera 2 podprogramy merytorycznie powiązane ze sobą i stanowiące integralną całość. Jego zakres obejmuje problematykę rozwoju produkcji roślinnej na użytkach rolnych oraz jej oddziaływanie na kształtowanie przestrzeni rolniczej.
Celem głównym programu jest prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie zrównoważonego rozwoju produkcji roślinnej oraz ochrony i kształtowania środowiska rolniczego, wspieranie decyzji resortu i władz regionalnych, a także dostarczanie informacji i zaleceń dla doradztwa i praktyki rolniczej.
PODPROGRAM 1
Badania procesów i mechanizmów warunkujących funkcje roślin i drobnoustrojów oraz ocena technologii produkcji roślinnej.
Produkcja roślinna uzależniona jest od szeregu czynników, wśród których najważniejsze są cechy biologiczne rośliny oraz uwarunkowania siedliskowe jej wzrostu i plonowania. Rozwój metod i technik badawczych dostarcza nowych narzędzi dla doskonalenia roślin uprawnych pod względem odporności na stresy biotyczne i abiotyczne, wzrostu poziomu plonowania oraz poprawy jakości produktów roślinnych. Uwarunkowania genetyczne roślin podlegają modyfikującym wpływom środowiska, z czego wynika potrzeba badań uwzględniających aspekty biologiczne, siedliskowe i agrotechniczne. Zwiększenie plonu roślin i poprawa jego jakości może odbywać się poprzez ukierunkowaną hodowlę, rozpoznanie i wykorzystanie właściwości fizjologicznych oraz stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych. Integrowana ochrona roślin, gdzie przekłada się metody biologiczne ponad chemiczne jest stałym elementem gospodarowania. Natomiast konsekwencją jej wprowadzenia jest ciągłe poszukiwanie bezpiecznych i równie skutecznych sposobów ograniczania agrofagów. Ochrona bioróżnorodności strukturalnej ekosystemów, kształtowanie aktywności mikroorganizmów oraz wykorzystanie ich do poprawy żyzności i aktywności biologicznej gleb, ograniczając tym samym stosowanie nawozów syntetycznych, są ważnymi zagadnieniami we współczesnym rolnictwie.
Podstawowym i nieodnawialnym elementem środowiska rolniczego jest gleba i dostępne substancje pokarmowe. Żyzność i produkcyjność gleb jest zasadniczym aspektem warunkującym uzyskanie optymalnych plonów o wysokich parametrach jakościowych. Powiązanie uprawy roślin z warunkami glebowymi jest bardzo ścisłe poprzez szereg wzajemnych zależności. Różne systemy produkcji roślinnej, systemy uprawy roli, technologie o różnym stopniu intensywności to zagadnienia wciąż aktualne, będące przedmiotem badań i dostarczające ciekawe wyniki. Skutki zachodzących procesów uwzględnianych w badaniach, często widoczne są dopiero po dłuższym okresie, stąd potrzeba wieloletnich prac i analiza wzajemnie powiązanych ze sobą procesów celem interpretacji wniosków. Problematyka podnoszenia poziomu wilgotności gleby, poszukiwania alternatywnych i bezpiecznych źródeł niezbędnych składników pokarmowych to zagadnienia będące przedmiotem aktualnych prac badawczych.
Celem podprogramu badawczego jest rozpoznawanie procesów i mechanizmów warunkujących różne funkcje roślin mające wpływ na ich wzrost, rozwój, plonowanie i pożądaną jakość produktów z jednoczesnym zachowaniem zasad integrowanej ochrony i najwyższej dbałości o środowisko naturalne.
PODPROGRAM 2
Rozwój narzędzi monitorowania oraz ocena efektów produkcyjno-ekonomicznych, środowiskowych i klimatycznych działalności rolniczej
Działalność rolnicza niemal nierozerwalnie związana jest ze środowiskiem przyrodniczym. Opiera się ona na wykorzystaniu naturalnych mechanizmów przyrodniczych oraz dostępnych zasobów naturalnych. Jednak zasady zrównoważonego rozwoju i rosnące ambicje środowiskowe Wspólnej Polityki Rolnej UE obligują wszystkich interesariuszy związanych z rolnictwem do ciągłej optymalizacji i poprawy efektywności produkcji rolniczej. Proces ten jednak ma dotyczyć, nie tak ja w latach poprzednich, jedynie efektów produkcyjno-ekonomicznych, ale również odnosi się do ograniczenia niekorzystnego oddziaływania na środowisko i klimat. Wszystkie te cele powinny być realizowane w sposób równoprawny, tak aby rolnictwo mogło dostarczyć różnorakich dóbr publicznych w tym zapewnić dobrą jakość środowiska oraz umożliwić zachowanie cennych walorów krajobrazowych. Jednak niezmiennie najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego oraz osiągnięcie maksymalnego poziomu samowystarczalności żywnościowej. Ważne jest również, aby płody rolne i żywność cechowała się wysoką jakością i były bezpieczne dla konsumentów.
Relacja rolnictwo-środowisko opiera się na wzajemnej interakcji, gdzie warunki środowiskowe wyznaczają kryteria brzegowe dla rodzaju i poziomu prowadzonej produkcji. Z drugiej strony działalność rolnicza kształtuje stan i jakość środowiska. Procesy kształtowania środowiska rolniczego obejmują:
- ocenę warunków przyrodniczych z punktu widzenia możliwości rozwoju produkcji rolniczej,
- monitorowanie procesów i zjawisk powiązanych z produkcją rolniczą,
- racjonalizację i poprawę efektywności wykorzystania zasobów,
- dostrzeganie wszystkich funkcji gleb,
- wskazywanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego,
- wyznaczanie obszarów narażonych na niekorzystną presję ze strony rolnictwa,
- poszukiwanie możliwości ograniczania lub wyeliminowania zagrożeń,
- wdrażanie biogospodarki i gospodarki obiegu zamkniętego
- wskazywanie możliwości ograniczania oraz adaptacji do zmian klimatu,
- wspieranie koncepcji wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.
Działania w zakresie oceny efektów produkcji rolniczej i jej wpływu na kształtowanie środowiska rolniczego przebiegają jednocześnie z procesami jego użytkowania i ochrony.
Podprogram będzie realizowany poprzez tworzenie i wdrażanie rozwiązań umożliwiających szybki dostęp do informacji charakteryzujących: warunki produkcji rolniczej, waloryzację przestrzeni, sposoby jej użytkowania, wykorzystanie zasobów naturalnych oraz inne funkcje przestrzeni. Prowadzane analizy będą opierać się na ocenie efektów produkcyjnych, ekonomicznych, środowiskowych i klimatycznych. Realizowane badania uwzględniać będą zróżnicowanie regionalne polskiego rolnictwa
Celem podprogramu badawczego jest monitorowanie, ewidencjonowanie i charakterystyka procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym pod wpływem prowadzonej produkcji rolniczej. Jednocześnie podprogram ma na celu wskazanie możliwości optymalizacji wykorzystania zasobów naturalnych, tak aby osiągać jak najlepsze wyniki produkcyjne i środowiskowe przy jak najmniejszym obciążeniu środowiska przyrodniczego i wpływie na klimat.