Przedmiot działalności
Działalność statutowa IUNG-PIB jest realizowana w ramach programu naukowo-badawczego pn.
„Zrównoważony rozwój produkcji roślinnej i kształtowanie przestrzeni rolniczej Polski”.
Realizacja koncepcji rozwoju zrównoważonego jest celem nadrzędnym wszystkich działań o charakterze gospodarczo-społecznym podejmowanych w Polsce. Konieczność jej realizacji wynika z zapisów zawartych w dokumentach o charakterze międzynarodowym, takich jak konwencje, agendy czy też powszechnie akceptowane teorie rozwoju. Kluczowym dokumentem w tym kontekście jest rezolucja ONZ pt. „Przekształcanie naszego świata: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030”. Wiele z zawartych w niej celów odnosi się do zagadnień związanych z produkcją rolną i oddziaływaniem rolnictwa na środowisko przyrodnicze. Założenia rezolucji ONZ na poziomie Unii Europejskiej zostały ujęte w pakiecie inicjatyw politycznych Europejskiego Zielonego Ładu.
Koncepcja rozwoju zrównoważonego, zwanego także ekorozwojem, jest również jedną z podstawowych zasad wymienionych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. Stanowi także ważny element Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030), która była punktem wyjścia do opracowania Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030. Założenia zawarte w dokumentach strategicznych są realizowane m.in. w ramach Planu Strategicznego, który określa zakres i zasady wsparcia rolnictwa w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Zrównoważany rozwój jest również jednym z ważniejszych celów dla wielu międzynarodowych
i krajowych projektów badawczych.
Produkcja rolnicza, jako jedna ze sfer działalności gospodarczej powiązanych ze środowiskiem przyrodniczym, obejmuje produkcję roślinną i zwierzęcą. Oba te działy są powiązane szeregiem zależności i sprzężeń zwrotnych. Jednak pierwotny, surowcowy charakter produkcji roślinnej w przeważającej części wykorzystywanej na paszę, hierarchizuje i określa problematykę badawczą, rozpatrywana w układzie rolnicza przestrzeń produkcyjna – roślina.
Realizacja programu, mającego charakter interdyscyplinarny, wymaga działań zespołowych, prowadzących do kompleksowego rozwiązywania problemów. Program ma układ horyzontalny, nakierowany na realizację celów badawczych na poziomie rośliny i technologii produkcji oraz służyć ma określeniu różnorakich efektów działalności rolniczej. Stosownie do realizowanych celów zawiera dwa podprogramy merytorycznie powiązane ze sobą i stanowiące integralną całość. Jego zakres obejmuje problematykę doskonalenia produkcji roślinnej na użytkach rolnych oraz jej oddziaływanie na kształtowanie przestrzeni rolniczej.
Celem głównym programu jest prowadzenie prac naukowo-badawczych służących zrównoważonemu rozwojowi produkcji roślinnej oraz ochronie i kształtowaniu środowiska rolniczego, wspieraniu decyzji resortu rolnictwa i władz regionalnych, a także dostarczanie informacji i zaleceń dla doradztwa i praktyki rolniczej.
PODPROGRAM 1
Badania procesów i mechanizmów warunkujących funkcje roślin i drobnoustrojów oraz ocena technologii produkcji roślinnej
Produkcja roślinna stanowi kluczowy element globalnego bezpieczeństwa żywnościowego. Uzależniona jest od szeregu czynników, wśród których najważniejsze są cechy funkcjonalne roślin oraz uwarunkowania siedliskowe determinujące efektywność ich wzrostu i plonowania. Rozwój metod i technik badawczych dostarcza nowych narzędzi dla doskonalenia hodowli roślin, co w efekcie prowadzi do uzyskania precyzyjnej, wydajnej i dostosowanej do wyzwań współczesnego świata gospodarki rolnej.
Uwarunkowania genetyczne roślin podlegają modyfikującym wpływom środowiska, z czego wynika potrzeba badań uwzględniających aspekty biologiczne, siedliskowe i agrotechniczne. Zwiększenie plonu roślin i poprawa jego jakości może odbywać się poprzez ukierunkowaną hodowlę, rozpoznanie i wykorzystanie właściwości fizjologicznych oraz precyzyjnej selekcji zabiegów uprawowych. Integrowana ochrona roślin, gdzie przedkłada się metody biologiczne ponad chemiczne jest stałym elementem gospodarowania. Konsekwencją jej wprowadzenia jest ciągłe poszukiwanie bezpiecznych i równie skutecznych sposobów ograniczania ekspansji agrofagów. Ochrona bioróżnorodności strukturalnej ekosystemów, kształtowanie aktywności mikroorganizmów oraz wykorzystanie ich do poprawy żyzności i aktywności biologicznej gleb, ograniczając tym samym stosowanie nawozów syntetycznych, stanowią istotne wyzwania dla współczesnego rolnictwa. Działania te, wymagają promowania zrównoważonych praktyk rolniczych, które sprzyjają zdrowym ekosystemom i ograniczają presję na środowisko naturalne a w szczególności na glebę.
Gleba jest podstawowym rezerwuarem zasobów pokarmowych niezbędnych dla prawidłowego wsparcia fizjologicznego rozwoju roślin. Żyzność gleb jest zasadniczym aspektem warunkującym uzyskanie optymalnych plonów o wysokich parametrach jakościowych. Powiązanie uprawy roślin z warunkami glebowymi jest bardzo ścisłe poprzez szereg wzajemnych zależności. Niemniej, relacje te mogą zostać zaburzone w wyniku silnego wpływu czynników zewnętrznych tj. susza, erozja, nadmierne nawożenie i stosowanie środków ochrony roślin, które prowadzą do bezpośredniej degradacji gleb obniżając tym samym jej zdolności produkcyjne. Zdrowe i odporne gleby, różne systemy produkcji roślinnej, systemy uprawy roli, technologie o zdywersyfikowanym stopniu intensywności to zagadnienia wciąż aktualne, będące przedmiotem badań i dostarczające kluczowych wyników dla rolnictwa. Środowiskowe skutki szeregu zachodzących przemian, widoczne są często w dłuższej perspektywie czasowej, stąd potrzeba wieloletnich prac i analizy wzajemnie powiązanych ze sobą procesów i mechanizmów, celem właściwej interpretacji wyników.
Celem podprogramu badawczego jest rozpoznawanie procesów i mechanizmów warunkujących różne funkcje roślin mające wpływ na ich wzrost, rozwój, plonowanie i pożądaną jakość surowców z zachowaniem zasad integrowanej ochrony roślin i najwyższej dbałości o środowisko naturalne, w szczególności bezpieczeństwo i zdrowie gleb.
PODPROGRAM 2
Rozwój narzędzi monitorowania oraz ocena efektów produkcyjno-ekonomicznych, środowiskowych i klimatycznych działalności rolniczej
Działalność rolnicza niemal nierozerwalnie związana jest ze środowiskiem przyrodniczym. Opiera się ona na wykorzystaniu naturalnych mechanizmów przyrodniczych oraz dostępnych zasobów naturalnych. Jednak zasady zrównoważonego rozwoju i rosnące ambicje środowiskowe Wspólnej Polityki Rolnej UE obligują wszystkich interesariuszy związanych z rolnictwem do ciągłej optymalizacji i poprawy efektywności produkcji rolniczej. Proces ten jednak ma dotyczyć, nie tak jak w latach poprzednich, jedynie efektów produkcyjno-ekonomicznych, ale również odnosi się do ograniczenia niekorzystnego oddziaływania na środowisko i klimat. Wszystkie te cele powinny być realizowane w sposób równoprawny, tak aby rolnictwo mogło dostarczyć różnorakich dóbr publicznych, w tym zapewnić odpowiednią jakość środowiska oraz umożliwić zachowanie cennych walorów krajobrazowych. Jednak niezmiennie najważniejsze jest osiągnięcie maksymalnego poziomu samowystarczalności żywnościowej. Ważne jest również, aby płody rolne i żywność cechowały się wysoką jakością i były bezpieczne dla konsumentów.
Relacja rolnictwo-środowisko opiera się na wzajemnej interakcji, gdzie warunki środowiskowe wyznaczają kryteria brzegowe dla rodzaju i poziomu prowadzonej produkcji. Z drugiej strony działalność rolnicza kształtuje stan i jakość środowiska. W takim kontekście podejmowana może być następująca tematyka badawcza:
- ocena warunków przyrodniczych z punktu widzenia możliwości rozwoju produkcji rolniczej,
- monitorowanie procesów i zjawisk powiązanych z produkcją rolniczą,
- racjonalizacja wykorzystania zasobów,
- określanie różnych funkcji gleb,
- racjonalne stosowanie nawozów,
- identyfikacja zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz możliwości ich ograniczania lub eliminowania,
- wyznaczanie obszarów narażonych na niekorzystną presję ze strony rolnictwa,
- doskonalenie zasad gospodarki obiegu zamkniętego,
- ocena możliwości adaptacji rolnictwa do zmian klimatu,
- doskonalenie koncepcji wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.
Podprogram będzie realizowany poprzez tworzenie i wdrażanie rozwiązań umożliwiających szybki dostęp do informacji charakteryzujących: warunki produkcji rolniczej, waloryzację przestrzeni, sposoby jej użytkowania, wykorzystanie zasobów naturalnych oraz inne funkcje przestrzeni. Prowadzone analizy będą opierać się na ocenie efektów produkcyjnych, ekonomicznych, środowiskowych i klimatycznych. Realizowane badania uwzględniać będą zróżnicowanie regionalne polskiego rolnictwa.
Celem podprogramu badawczego jest monitorowanie, ewidencjonowanie i charakterystyka procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym pod wpływem prowadzonej produkcji rolniczej. Jednocześnie podprogram ma na celu wskazanie możliwości optymalizacji wykorzystania zasobów naturalnych, tak aby osiągać jak najlepsze wyniki produkcyjne przy jak najmniejszym obciążeniu środowiska przyrodniczego i wpływie na klimat.